Vervorming

Er wordt nogal gediscussieerd over #onderwijs2032. En niet alleen gediscussieerd, de ene na de andere draagvlakmeting (hier), enquete (hier en hier) en petitie (hier) zien het levenslicht. Het wachten is een beetje op een referendum. Anyway, met discussie an sich is niks mis. Maar met deze discussie? Dat er een hoop onduidelijkheid bestaat is iets wat Onderwijs2032 zich mag aanrekenen. Hoe komen ze precies bij het idee dat er voldoende draagvlak? Wat is de wetenschappelijke onderbouwing van het rapport? Maar wat verder opvalt is dat er in de discussie zelf lang niet altijd de moeite wordt genomen om zelf voor duidelijkheid te zorgen. Mooiste slash treurigste voorbeeld: persoonsvorming.

In het advies van Onderwijs2032 (hier) wordt gepleit voor meer aandacht voor het 'merkbare'. In combinatie met de aandacht voor het begrip 'persoonsvorming' bleek dit een flinke trigger te zijn. Een greep uit de reacties:

Nog akeliger is de dwang die optreedt als de aandacht binnen het onderwijs verlegd wordt van leerprestaties naar de sociale ontwikkeling van het kind. Het Platform adviseert om niet alleen ‘meetbare kwaliteiten’ (zeg: de hoofdsteden in Europa, de tafel van 7) te toetsen, maar ook ‘merkbare’ persoonlijkheidsontwikkeling van de kinderen. Zo ontstaat een ‘rijke waardering’ van de vorming van een persoonlijkheid. Nog meer beoordelingen erbij dus in het leerling-volgdossier. Jakkes, wat een klefheid. (Ritsema, 2016).

Scholen in totalitaire landen vormen personen. Het is hier Noord-Korea niet. (van Haperen, 2016). 

Is het beoordelen van leerlingen op hun ‘persoonlijkheid’ nu een probleem, in ‘2032’ is het beleid. (...) ...ziet de commissie Schnabel voor het onderwijs van de toekomst wel degelijk een eugenetische taak weggelegd? Zodat het straks ook formeel ‘fout’ is om, laten we zeggen, een dorpse persoonlijkheid te hebben in plaats van een kosmopolitische? Om eenzelvig en beschouwend te zijn, ik noem maar iets, in plaats van sociaal en ondernemend? (Kuitenbrouwer, 2016).

De voorgaande quotes komen alledrie uit wat uitgebreidere reacties op het advies. Alledrie de stukken waren op Twitter aanleiding voor een hoop bijval. Persoonsvorming, wat denken ze wel niet?!

Maar ik vraag me telkens het volgende af: waar staat in het advies van Onderwijs2032 dat persoonsvorming genormeerd en beoordeeld moet worden? Waar is die vaste norm waar steeds over wordt gesproken? Laten we het rapport er even bijpakken, het is niet lastig: persoonsvorming heeft z'n eigen hoofdstukje.

De school draagt bij aan de vorming van zelfstandige volwassenen die maatschappelijk verantwoord kunnen en willen handelen, zowel op de arbeidsmarkt als in de samenleving. Het Platform beschouwt de school van de toekomst – in het verlengde van wat kinderen en jongeren thuis en buiten school leren – als een belangrijke vormende omgeving en oefenplaats. De school draagt bij aan de identiteitsontwikkeling van leerlingen en helpt hen na te denken over hun persoonlijke drijfveren en ambities. Ze reflecteren op wat ze van waarde vinden en hoe ze daar met anderen gestalte aan kunnen geven. Leerlingen denken na over vragen als ‘Wie ben ik?’, ‘Wie wil ik worden?’, ‘Wat vind ik belangrijk?’ en ‘Hoe wil ik omgaan met anderen?’ Ook ontwikkelen ze begrip voor opvattingen en keuzes van anderen. Onderwijs dat bijdraagt aan persoonsvorming motiveert en vormt leerlingen in brede zin. Ze leren niet alleen met hun hoofd, maar ook met hun hart en handen. Dat vraagt om een rijk onderwijsaanbod met ruim aandacht voor de ontwikkeling van hun talenten. Het gaat daarbij ook om hun lichamelijke ontwikkeling en hun creatieve ontwikkeling. (p. 26, Platform onderwijs2032, 2016)

De school draagt bij aan de vorming van zelfstandige volwassenen. Het lijkt me dat de discussie daar niet overgaat. Wat we doen heeft invloed op de leerlingen. Dat wordt hier benadrukt in de woordkeuzes: school 'draagt bij'. Hoe er vervolgens geschreven wordt over de rol van scholen daarin is richtinggevend, maar weinig sturend. Nadenken over persoonlijke drijfveren en ambities? Prima! Ontwikkelen van begrip voor opvattingen en keuzes van anderen? Graag! Wat hier absoluut niet staat: je moet worden zoals wij willen dat je wordt. Niks vaste norm. Niks Noord-Koreaanse kindjes. Niks foute dorpse persoonlijkheid.

Wel gek, hoezo gaat het in een stukje over persoonsvorming opeens over identiteitsontwikkeling? Is dat hetzelfde? Gert Biesta stelt hier van niet. En hoe zeker is het dat onderwijs dat bijdraagt aan persoonsvorming motiveert? Draagt ál het onderwijs niet bij aan persoonsvorming? De leraar die zijn leerling leert dat zijn mening er niet toe doet. Persoonsvorming: ik denk het wel. Motiverend: ik denk het niet.

Het beoordelen dan? Misschien valt er meer te vinden in het stuk in het advies over 'het merkbare'.

Sommige leeropbrengsten zijn alleen 'merkbaar’ in plaats van meetbaar. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de verantwoordelijkheid die leerlingen hebben genomen, de betrokkenheid die ze hebben getoond, het zelfvertrouwen dat ze hebben ontwikkeld en ervaringen die ze hebben opgedaan (ook buiten de school). Dergelijke merkbare in plaats van meetbare kwaliteiten moeten op een andere manier worden gewaardeerd. Het Platform ziet het als een opdracht aan de scholen om te bepalen hoe ze de
ontwikkeling van leerlingen in kaart brengen. Scholen verzamelen gegevens, kennen daar waarde aan toe en betrekken leerlingen, docenten en ouders in dat proces.
Zo ontstaat een rijke waardering van een leerling, waarin het niet alleen gaat om zijn cijfers, maar ook om de vorming van zijn persoonlijkheid. (p. 56, Platform Onderwijs2032, 2016).

In dit citaat valt denk ik de grond van veel kritiek rondom persoonsvorming te vinden: "Scholen verzamelen gegevens en kennen daar waarde aan toe". Ik moet toegeven dat ik ook een soort rubric 'zelfvertrouwen' voor me zie. Maar wacht. Er staat ook dat die waardering op een andere manier moet dan bij het 'meetbare' én dat het aan de scholen is hoe dit ingevuld wordt. Niks staatsdidactiek. Hier is toch een prima scheiding tussen wat en hoe te vinden? Het is verder niet meer dan logisch dat als je jezelf bewust bent van de bijdrage van onderwijs aan persoonsvorming - en dat ook een taak is van het onderwijs - dat je wilt weten hoe je dat doet. Dat veel mensen dat koppelen aan Cijfers!, Beoordelen!, Afrekenen! ligt wellicht meer aan het denken van veel mensen dan aan wat hier echt staat. En trouwens: doen veel scholen dit niet al? Magister staat bij ons vol met logboekitems over leerlingen m.b.t. het omgaan met afspraken, verantwoordelijkheid, doorzettingsvermogen en wat niet al. Verzamelen van gegevens? Check. Beoordelen? Kom eens luisteren bij een rapportvergadering.

Het lijkt mij een bijzonder goede ontwikkeling dat scholen nadenken én verantwoorden hoe ze zich a) bewust zijn van hun (ver dragende!) invloed, b) hoe daar mee omgegaan wordt en c) wat dát doet met leerlingen. Lukt het ons als school om onze leerlingen op weg te brengen richting volwassenheid? Om verantwoordelijkheid voor keuzes mee te geven? Lukt het leerlingen om te handelen met oog voor hun omgeving? Complexe vragen, zeker. En daarom des te meer de moeite waard.


Bronnen:
Kuitenbrouwer, J. (2016). Heeft het onderwijs een eugenetische taak? Nrc.nl. Verkregen van http://www.nrc.nl/handelsblad/2016/04/16/heeft-het-onderwijs-een-eugenetische-taak-1611928

Platform Onderwijs2032 (2016). Ons onderwijs2032. Eindadvies. Verkregen van http://onsonderwijs2032.nl/wp-content/uploads/2016/01/Ons-Onderwijs2032-Eindadvies-januari-2016.pdf

Ritsema, B. (2016). Op school moet je leren, niet googelen. Vrij Nederland. Verkregen van https://www.vn.nl/op-school-moet-leren-googlen/

Van Haperen, T. (2016). Noord-Korea aan de Noordzee. Het Onderwijsblad. Verkregen van http://tonvanhaperen.com/index.php?option=com_content&view=article&id=375:noord-korea-aan-de-noordzee&catid=36:actueel&Itemid=1